O Uraguay, de Basílio da Gama: questões retórico-políticas coloniais entre a Antiguidade e a Modernidade

  • Dreykon Fernandes Nascimento Universidade Federal do Espírito Santo, Vitória
  • Leni Ribeiro Leite Universidade Federal do Espírito Santo, Vitória
Keywords: Early Modern Period;, Portuguese America;, Basilio da Gama;, O Uraguay;, Multilinguismo;, Poesia Épica;

Abstract

This paper brings the first results of a research project on the use of the rhetorical and poetical machinery of Antiquity during the troublesome Portuguese 18th century, as well as its impact on the Portuguese American colony. We propose that the Early Modernity used discursive elements from the Ancient World as an instrument for the practical and symbolic construction of a specific discourse on the conflicts taking place in the colonies, and we take the proem of O Uraguay, by Basilio da Gama, as an example for the observation and analysis of this phenomenon.

References

ALLEN, J. H.; GREENOUGH, J. B. (2014), Allen and Greenough’s New Latin Grammar for Schools and Colleges. Carlisle, Dickinson College Commentaries.
BASSETO, B. F. (2016; 2017). Quintiliano: Instituição oratória. 5 tomos. Campinas, Editora Unicamp.
BLOEMENDAL, J. (2015), “Introduction: bilingualism, multilingualism and the formation of Europe”: J. BLOEMENDAL (coord.) (2015), Bilingual Europe: Latin and vernacular cultures, examples of bilingualism and multilingualism c. 1300-1800. Leiden; Boston, Brill, 1-14.
CAMÕES, L. de (2018), Os Lusíadas. Rio de Janeiro, Nova Fronteira.
DEVINE, A. M.; STEPHENS, L. D. (2006), Latin Word Order. Structured Meaning and Information. Oxford, Oxford University Press.
FARIA, E. (1958), Gramática Superior da Língua Latina. Rio de Janeiro, Livraria Acadêmica.
FERREIRA, A. (2000 [1598]), Poemas Lusitanos. Lisboa, Fundação Calouste Gulbenkian.
FERREIRA, F. L. (1718), Nova Arte de Conceitos que com o Titulo de Licções Academicas Na publica Academia dos Anonymos de Lisboa, Dictava, e Explicava o Beneficiado Francisco Leytam Ferreyra, Academico Anonymo, 2 tomos. Lisboa, Oficina de António Pedrozo Galram.
FREIRE, F. J. (1759). Arte Poetica ou Regras da Verdadeira Poesia em geral, e de todas as suas especies principaes, tratadas com juizo critico, 2 tomos. Lisboa, Oficina Patriarcal de Francisco Luiz Ameno.
GAMA, J. B. da (1769), O Uraguay. Lisboa, Regia Officina Typografica.
HANSEN, J. A. (1995). “Práticas Letradas Seiscentistas”: Discurso 25 (1995) 153-84.
HANSEN, J. A. (2006), “Letras coloniais e historiografia literária”: Matraga 18 (2006) 13-44.
HANSEN, J. A. (2008), “Notas sobre o gênero épico”: I. Teixeira (ed.) (2008), Multiclássicos: Épicos. São Paulo, Edusp, 17-91.
HORÁCIO, Ars Poetica. Disponível em: https://latin.packhum. org/loc/893/6/0#0. Acesso em: 10 de julho de 2021.
KOSELLECK, R. (2006), Futuro passado: contribuição à semântica dos tempos históricos, trad. W. P. MAAS; C. A. PEREIRA. Rio de Janeiro, Contraponto.
LACHAT, M. (2019), “Letras e literatura: continuidades e descontinuidades”: Revista USP 121 (2019) 45-60.
LEITE, L. R. (2019), “Leitura e literatura no Brasil Colônia: esquecimentos e apagamentos dos séculos XVI ao XVIII”: Contexto 36 (2019) 210-38.
LOURENÇO, F. (2019), Nova Gramática do Latim. Lisboa, Quetzal.
LUCANO, Bellum Civile. Disponível em: https://latin.packhum.org/loc/ 917/1/0#9. Acesso em: 10 de julho de 2021.
LULIO, A. (1558), De Oratione Libri septem: Quibus non modò Hermogenes ipse totus uerumetiam quicquid ferè à reliquis Græcis ac Latinis de Arte dicendi traditũ est, suis locis aptissimè explicatur. Basileia.
MCLACHLAN, K. (2012), Verborum ordo – ordo verborum: the placement of the dependent genitive in Classical Latin. D. Phil in General Linguistics and Comparative Philology. Linacre College, Oxford.
NUNES, C. A. (2016), Vergílio: Eneida. São Paulo, Editora 34.
OSÓRIO, J. A. (1976), Crítica e humanismo no Renascimento: Conferência apresentada na Associação Portuguesa de Estudos Clássicos, 23-51.
OSÓRIO, J. A. (1992). “Humanismo e história”: Humanitas 44 (1992) 461-83.
PÉCORA, A. (1990), “O desejado”: A. NOVAES (coord.) (1990), O desejo. São Paulo, Companhia das Letras; Funarte, 399-414.
PÉCORA, A. (2016). Teatro do Sacramento: a unidade teológico-retórico-política dos Sermões de Antonio Vieira. Coimbra, Imprensa da Universidade de Coimbra.
RELAÇÃO Abbreviada da Republica, que os Religiosos Jesuitas das Provincias de Portugal, e Espanha, estabeleceraõ nos Dominios Ultramarinos das duas Monarquias, e da guerra, que nelles tem movido, e sustentado contra os Exercitos Hespanhoes, e Portuguezes. Formada pelos registros das Secretarias dos dous respectivos principaes Comissarios, e Plenipotenciarios; e por outros Documentos authenticos (1757).
SEABRA, A; FARIA, A. P. C. (2005), [Cícero]: Retórica a Herênio. São Paulo, Hedra.
VALENTE, A. M. (2008), Aristóteles: Poética. Lisboa, Fundação Calouste Gulbenkian.
VANIÈRE, J. (1774 [1706]), Praedium Rusticum. Mathurinensium, Jos. Barbou.
VERBEKE, D. (2015), “Neo-latin’s interplay with other languages”: The Oxford Handbook of Neo-Latin, S. KNIGHT; S. TILG (coord.) (2015). Oxford: Oxford University Press, 27-40.
VERNEY, L. A. (1746), Verdadeiro Método de Estudar para Ser util à Republica, e à Igreja: Proporcionado ao estilo, e necessidade de Portugal, 2 tomos. Valensa, Oficina de António Balle.
VÓSSIO, J. G. (1647). Poeticarum Institutionum Libri Tres. Amsterdã, Ludovico Elzevirio.
Published
2022-03-23