La satiriasis femenina en Amato Lusitano (a propósito de la curatio 6.97)

  • Ana I. Martín Ferreira Grupo Speculum medicinae. Universidad de Valladolid
  • Victoria Recio Muñoz Grupo Speculum medicinae. Universidad de Valladolid
  • Cristina de la Rosa Cubo Grupo Speculum medicinae. Universidad de Valladolid
Palavras-chave: ginecologia, satiríase, furor uterino, Amato lusitano

Resumo

O objetivo deste trabalho é analisar a curatio 97 da sexta Centúria escrita pelo médico Amato Lusitano (1511-1568). A paciente é a madre superiora de um convento que sofre de ‘satiríase’ ou ‘furor uterino’, um delírio causado pela abstinência sexual. O autor examina os sintomas que a mulher apresenta e aplica-lhe um tratamento paliativo para o que recorre às fontes clássicas sobre o tema. Amato assinala diferenças entre esta doença e a suffocatio matricis, uma afeção feminina causada pela ausência de sexo e com uma longa tradição na literatura médica medieval.

Referências

ACOSTA, E. (2017), Medicina forense y racionalismo médico: edición, traducción y comentario de la curatio 6.87 de Amato Lusitano. TFM. Valladolid, Universidad de Valladolid.
AECIO DE AMIDA (1542), Tetrabiblos. Basilea, Froben.
AMATO LUSITANO (1553), In Dioscoridis Anazarbei De medica materia libros quinque enarrationes eruditissimae doctori Amati Lusitani medici. Venecia, G. Scoto.
ANDRADE, A. M. Lopes - CRESPO, H. M. (2012), “Os inventarios dos bens de Amato Lusitano, Francisco Barbosa e Joseph Molcho, em Ancona na fuga à Inquisição (1555)”: Ágora. Estudos Clássicos em Debate 14.1, 45-90.
ANDRADE, A. M. Lopes (2014), O Cato Minor de Diogo Pires e a Poesia Didáctica do século XVI. Lisboa, Imprensa nacional - Casa da Moeda.
ARNALDO DE VILANOVA (1585), Opera omnia. Basilea, ex officina Pernea.
BAČIĆ, J. - VILOVIĆ, K. - BAČIĆ BARONICA, K. (2002), “The gynaecological-obstetrical practice of the renaissance physician Amatus Lusitanus (Du-brovnik, 1555–1557)”: European Journal of Obstetrics & Gynecology and Reproductive Biology 104.2, 180-185.
BARONA, J. L. (1993), Sobre medicina y filosofía natural en el Renacimiento. Valencia, Seminari d’estudis sobre la ciencia.
CALLEJA, M. (2020), Amato Lusitano, una sífilis repentina y el ars medica (Centurias medicinales, 4.69). TFM. Valladolid, Universidad de Valladolid.
CASTELLI, B. (1682), Lexicon medicum graeco-latinum. Nuremberg, sumptibus Johan Danielis Tauberi.
DIAS, J. J. Alves (2011), Amato Lusitano e a sua obra. Séculos XVI e XVII. Lisboa, Biblioteca Nacional de Portugal – Centro Editor Livreiro da Ordem dos Medicos – Centro de Estudos Históricos – Univ. Nova.
DILAGE (2018), E. MONTERO, M. Á. GONZALEZ et al., Dictionarium Latinum andrologiae, gynecologiae et embryologiae. Barcelona-Roma, Brepols.
DÜRRIGL, M. A - FATOVIC-FERENCIC, S. (2002), “The medical practice of Ama-tus Lusitanus in Dubrovnik (1556-1558): a short reminder on the 445th anniversary of his arrival”: Acta medica portuguesa 15, 37-40.
FRONT, D. (2001), “The Expurgation of Medical Books in Sixteenth-Century Spain”: Bulletin of the History of Medicine 75.2, 290-296.
FUCHS, L. (1542), De historia stirpium. Basilea, In officina Isingriniana.
GALENO (1541-1545), Operum omnium sectiones prima-octava, A. RICCI (ed.). Venecia, Farri et fratres.
GALENO (1821-1833), Claudii Galeni opera omnia, K.G. KÜHN (ed.), 20 vol. Leipzig, Cnobloch (repr. Hildesheim, Olms, 1964-1965).
GLESINGER, L. (1971), “Dubrovački liječnik Amatus Lusitanus. Amatus Lusitanus, a physician of Dubrovnik”: Zbornik 1: Studije i građa o Jevrejima Dubrovnika, Jevrejski istorijski muzej - Beograd 1, 291-312.
GLESINGER, L. (1968), “Amatus Lusitanus à Raguse”: M. CORREIA et alii, IV Centenário de João Rodrigues de Castelo Branco -Amato Lusitano-, Castelo Branco, Estudos de Castelo Branco, 111-131.
HIPÓCRATES (1988), Tratados hipocráticos IV: L. SANZ (trad.). Madrid, Gredos.
HUARTE DE SAN JUAN, J. (1989), Examen de ingenios para las ciencias. G. DE SERÉS (ed.). Madrid, Cátedra.
KING, H. (2011), “Galen and the widow. Towards a history of therapeutic masturbation in ancient gynaecology”: EuGeStA. Journal on Gender Studies in Antiquity 1, 205-235.
KING, H. (2013), The One-Sex Body on Trial: The Classical and Early Modern Evidence. Farnham, Ashgate.
LAÍN, P. (1970), La medicina hipocrática. Madrid, Alianza Editorial.
LEIBOWITZ, J. O. (1960), “Amatus Lusitanus on Sudden Death Due to ‘Obstruction in the Heart’ (1560)”: Journal of the History of Medicine and Allied Sciences 15.4, 364-371.
LUPIS, V. B. (2015), “Amatus Lusitanus e Didaco Pirro: due ebrei portoghesi e cerchia umanistica di Dubrovnik”: A. M. Lopes ANDRADE, C. DE MIGUEL MORA, J. M. Nunes TORRÃO (eds.), Humanismo e cie͂ncia. Antiguidade e Re-nascimento. Aveiro - Coimbra - Sa͂o Paulo, UA Editora - Universidade de Aveiro - Imprensa da Universidade de Coimbra - Annablume, 481-512.
MARTÍN, A. I. (1996), El humanismo médico en la Universidad de Alcalá (siglo XVI). Alcalá de Henares, Universidad de Alcalá.
MONTERO, E.- CONDE, P. (2001), “Sobre nombres y funciones (testes, semen): de la andrología a la ginecología”: Medicina nei secoli 13.2, 373-399.
MONTERO, E. (2011), “Coitus multis modis removetur. Medicina medieval y abstinencia sexual”: J. MARTÍNEZ GÁZQUEZ, O. DE LA CRUZ PALMA, C. FERRERO HERNÁNDEZ (eds.), Estudios de Latín Medieval Hispánico. Actas del V Congreso Internacional de Latín Medieval Hispánico. Firenze, SISMEL-Edizioni del Galluzzo, 467-481.
MONTERO, E. (2019), “Utinam Cornarius [...] nominibus uteretur Graecis (cent.1.9). Las preferencias léxicas de Amato Lusitano”: M. Á. GONZÁLEZ MANJARRÉS (ed.), Praxi theoremata coniungamus. Amato Lusitano y la medicina de su tiempo. Madrid, Guillermo Escolar Editor, 243-253.
PÉREZ, M. J. (1999), “El juramento médico de Amato Lusitano”: A. M. ALDAMA et al. (eds.), La Filología Latina hoy. Actualización y perspectivas. Madrid, SELat, vol. 2, 1205-1215.
PINTO, A. Guimarães (2013), “Ciência e preconceito: o ataque de Pietro Andrea Mattioli a Amato Lusitano”: Humanitas 65, 161-186.
RASTEIRO, A. (2010), “O juramento do doutor Amado e o compromisso dos essénios”: Medicina na Beira Interior da Pré-História ao século XXI. Cadernos de Cultura 24, 10-15.
RECIO, V. - MARTÍN, A. I. (2019), “La transmisión de los ‘Secretos de mujeres’: de Salerno al siglo XIV”: Ágora. Estudos Clássicos em Debate 21, 199-222.
ROSA, C. (2010), “Mujeres y sexualidad: vírgenes, viudas, monjas y prostitutas”: A. I. MARTÍN (ed.), Medicina y filología. Estudios de léxico médico latino en la Edad Media. Porto, FIDEM, 219-243.
ROSA, C. - MARTÍN, A. I. (2016), “La sexualidad ambigua: Un caso clínico heterodoxo en la obra de Amato Lusitano”: eHumanista/Conversos 4, 194-211.
TEIXEIRA, I. Rodrigues (2005), Amato Lusitano e as perturbaçoes sexuais. Algumas contribuições para uma nova perspectiva de análise das ‘Centúrias de Curas Medicinais’. Tesis doctoral. Vila Real, Universidade de Trás-os-Montes e Alto Douro.
TUCKER, G. H. (1998), “To Louvain and Antwerp, and beyond: The contrasting itineraries of Diogo Pires (Didacus Phyrrus Lusitanus, 1517-1599) and João Rodigues de Castelo Branco (Amatus Lusitanus, 1511-1568)”: L. DEQUEKER-W. VERBEKE (eds.), The Expulsion of the Jews and their Emigration to the Southern Low Countries (15th – 16th C.). Medievalia Lovaniensia 26, 83-113.
VALDERAS, J. M. (2000), “La polémica en la investigación botánica del siglo XVI. Mattioli contra Lusitano”: Collectanea Botanica 25, 255-304.
VALDERAS, J. M. (2003), “Mattioli contra Lusitano II. Las “censuras” y la interpretación de Dioscórides”: Collectanea Botanica 26, 181-225.
VEGA, C. (1587), Opera omnia. Lyon, Roville.
VEITH, I. (1993), Hysteria: the history of a disease. Chicago, The University of Chicago Press.
Publicado
2021-06-16